مرا در فرآیند آموختن همراه کن – بخش دوم – اماندا لانگ

چکیده

استقلال موسیقایی، بداهه‌پردازی و آهنگ‌سازی، مهارت‌های مهمی هستند که اگرچه باید در تدوین برنامه‌ی درسیِ موسیقی بنیانی جایی برای آن‌ها در نظر داشت، به دلیل پیچیدگی‌های فنی، دشواری‌های بسیاری را برای مدرسان، در هنگام تدریس، و هنرجویان، در حین یادگیری و درک صحیح، به همراه دارند. کوشش و تمرکز این پژوهش به‌مرور ادبیاتِ تخصصیِ نگرش ارف با توجه به بُعد تاریخی و فرآیند گسترش آن، استفاده از مفاهیم ارف در شکل‌گیری طرح درس‌ها و فعالیت‌های کلاسی، پژوهش عملی با همراهی در فعالیت هنرجویان دوره‌های موسیقی بنیانی و نتیجه‌گیری از تمامیِ این مراحل است.

به این منظور سه طرح درس متفاوت با به کار گرفتن شگردهای ارف در این سه بازه‌ی ریتمیک: دو ـ چهار، چهار ـ شش و پنج ـ هشت طراحی شده است. از این سه، دو طرح درس به هنرجویان مدرسه‌ای محلی و دولتی در کلاس‌های موسیقی بنیانیِ سال‌های چهارم و ششم تدریس و روند تدریس آن برای بررسی و بازنگری دقیق‌تر ضبط شد. بازخورد هنرجویان و مدرسان آن‌ها به این طرح درس‌های مبتنی بر نگرشِ ارف مثبت بود و هرکدام از هنرجویان توانستند چه در یادگیری و چه در اجرای موقعیت‌های موسیقایی متفاوتِ ریتمیک و ملودیک نقش فعالی ایفا کنند. نقش‌پذیری بی‌واسطه در فعالیت‌های موسیقایی خلاق در مرتبه‌های بنیانی، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چراکه ثمره‌ی این توسعه‌ی موسیقاییِ متمرکز بر خلاقیت و استقلالِ موسیقایی، در سن پایین‌تر، نقش مؤثری در پرورشِ فرآیند یادگیری موسیقی دارد و در سن‌های بالاتر، به مهارت‌های کارایی برای به کار بستن درزمینه‌یدرزمینه‌ی اجرایِ موسیقی و آموزش‌های موسیقایی این‌چنینی تبدیل می‌شود.

در بنیان‌های رویکرد ارف، جستجویی دغدغه‌مند برای پرورش خلاقیت و استقلال موسیقایی پرورانده شده است و ازاین‌رو همواره موفقیت‌های فردیِ هنرجویان در این رویکرد گرامی داشته می‌شود. این رویکرد، نگرش سودمندی درزمینه‌ی روش‌شناسی آموزش است که نتیجه‌های موفقی به‌خصوص در به بار نشاندن مهارت بداهه‌پردازی و آموزش آهنگ‌سازی داشته و همچنین کوشش بسیاری در ارتقای میزان مشارکت پویای هنرجویان در فعالیت‌های موسیقایی دارد که آنان را به سمت استفاده از مهارت‌های کسب‌شده‌شان در تجربیات موسیقاییِ پیش رو سوق می‌دهد.

درآمد

اندیشه‌ی کارل ارف^[1] درزمینه‌ی آموزش موسیقی، متمرکز است بر فراهم کردن فرصت‌های برابر برای درخشش یکایک هنرجویان. رویکرد ارف دربردارنده‌ی زنجیره‌ای از اقدامات است که از چیرگی تنها یک الگوی خاصِ توالی اجرایی تهی است. به گواه بسیاری از مدرسان و درنتیجه‌ی پژوهش‌های مختلف در حوزه‌ی آموزش موسیقی، رد پای این آزادی عمل در فعالیت‌های خلاقِ ساخت موسیقی زودهنگام هنرجویان پی‌گیری‌پذیر است. داشتن تجربه‌های موسیقایی مستقل و بداهه‌پردازی بخشی چشم‌پوشی‌ناپذیر در تکمیل فرآیند یادگیریِ یک هنرجوست و تلفیق این تجارب در کلاس‌های موسیقی بنیانی، برای پرورش مهارت‌های خلاق در هنرجو به‌عنوان انسانی موسیقایی از اهمیت بسیاری برخوردار است و نگرش ارف می‌تواند رویکردی موفق در به بار نشستن این تجربه‌ها در سازوکاری مناسب باشد که منجر به گسترش مهارت‌های موسیقایی هنرجویان شود. در بخش پیشین درباره‌ی مقدمات و روال مرسوم مطالعه کردید. اکنون بخش دوم مقاله را از پیش نظر خواهید گذراند.

منابع

پژوهشگران حوزه‌ی آموزش موسیقی و تعلیم، منابع متعددی را در مورد کارل ارف و نگرش ارف منتشر کرده‌اند که شامل کتاب‌ها و وب‌سایت‌هایی دربردارنده‌ی اطلاعاتی از پیشینه و زندگی‌نامه‌ی وی هستند. رویکرد ارف بخش شاخص بسیاری از کتب راهنمای تدریس، منابع آموزشی، نشریه‌ها و کارگاه‌ها بوده و همچنین بسیاری از این منابع، موضوع صحبت‌های مرتبط با فرآیند تعامل در کلاس‌های موسیقی بنیانی بوده‌اند. اهمیت بداهه‌پردازی و استقلال موسیقایی در کلاس‌های موسیقی، دغدغه‌ی بسیاری از پژوهش‌گران، آموزگاران، و موسیقی‌دانان است. کتاب‌شناسی مشروح ارائه‌شده همراه با این جستار که محدوده‌ی ادبیات این پژوهش محسوب می‌شود، توضیحات مفصلی درباره هر منبع و نقش خاص آن در پروژه ارائه می‌دهد.

تلفیق مفاهیم در کلاس موسیقی

آموزگاران می‌توانند رویکرد ارف را در کلاس‌های موسیقی بنیانی به شکل درسی منفرد، بخشی از یک درس یا حتی درسی کامل به کار بگیرند. این مقاله دربردارنده‌ی دو مثال از دو طرح درس اصلی است که به‌طور خاص برای این پژوهش نوشته شده‌اند و هر دو از همین درهم‌آمیختگی تبعیت می‌کنند. هر سه فعالیت کلاسی می‌تواند به‌عنوان یک بخش مرکزی مؤثر در بداهه‌پردازی به کار گرفته شود.

 هر بخش درس که با رنگ قرمز مشخص شده است، مراحلی را شامل می‌شود که ممکن است در بازه زمانی ۴۰ دقیقه‌ای کلاس به نتیجه نرسد…

ممکن است با توجه به سطح توانایی موسیقایی هنرجویان در کلاس، این نیاز احساس شود که زمان درس باید کوتاه‌تر باشد؛ زیرا آموزگاران تنها پس از اطمینان حاصل کردن از این که هنرجویان تمامی موارد آموزشی کلاس را به‌خوبی درک کرده‌اند، می‌توانند به درس بعدی بروند.

طرح درس ارف

طرح درس ارف یک بطری نوشابه (One Bottle 0′ Pop)

طراحی شده توسط: آماندا لانگ

برای رده‌ی سنی: ۴ تا ۶ سال

موضوع: ریتم، آواز خواندن گروه به گروه به شکل نوبتی، تقویت استقلال موسیقی

سازمایه‌ها^[2]: کلمات هر نوبت که بر تخته نوشته شده باشد.

هدف یادگیری:

الف. هنرجویان در نوبت‌های سه‌بخشی آواز می‌خوانند، درحالی‌که ضرب را با کمک دست زدن، ضربه زدن بر پا و تمهیدات این‌چنینی در طول اجرا دقیق نگه می‌دارند.

دور پیش‌بینانه: عبارت «نوبت من نوبت تو» را هم‌آوا بخوانید و همراهش دست بزنید درحالی‌که از اسم میوه‌ها استفاده می‌کنید. معلم به اسم و تصویر میوه‌ی روی تخته اشاره می‌کند و هنرجویان اسم آن‌ها را در حال دست زدن می‌گویند. ریتم درستِ دست زدن باید منطبق بر ضرب و استفاده از میزان‌نمای ۴\۳ باشد. یک کتابچه از مثال‌ها که باید از پیش بر تخته رسم شده باشد، در ضمیمه قرار دارد.

برای کشش زمانی سیاه: پرتقال

برای کشش زمانی چنگ: سیب

برای کشش زمانی دولاچنگ: هندوانه

ملاحظات:

• در گروه‌ها، هنرجویان یک الگوی متریک ساده‌ی سه‌تایی را اجرا می‌کنند و ضرب‌ها را می‌شمارند.
• هنرجویان را در اجرای ترکیب‌های الگوهای متریک سه‌تایی راهنمایی کنید.
• از دست زدن یا پا زدن برای نشان دادن ضرب‌های قوی و ضعیف استفاده کنید.
• هنرجویان به مربی گوش می‌دهند که کلمات One Bottle 0′ Pop را ادا می‌کند؛ هم‌زمان با نمایش کلمات بر تخته، ترکیب‌هایی از الگوها بنوازید.

متن شعر One Bottle 0′ Pop 3-Part Round

یک شیشه نوشاب

دو شیشه نوشاب. سه شیشه نوشاب. چار شیشه نوشاب. پنج شیشه نوشاب. شش شیشه نوشاب. هفت شیشه نوشاب!

Two bottle o’ pop. Three bottle o’ pop. Four bottle o’ pop. Five bottle o’ pop. Six bottle o’ pop. Seven bottle o’ pop. pop!

آشغالا رو اینجا نریز. اینجا نه.

Don’t throw your trash in my backyard. My backyard.

اینجا نه.

My backyard.

آشغالا رو اینجا نریز. سطلا پره.

Don’t throw your trash in my backyard. My backyards full.

چیپس و سیر و سیرترشی، سیرترشی، سیرترشی. چیپس و سیر و سیرترشی.

فلفل، فلفل، فلفل‌ساب

Fish, and chips and vinegar, vinegar, vinegar. Fish, and chips and vinegar.
Pepper, pepper, pepper salt

• آهنگ One bottle o’ pop را بخوانید. هر بند را درحالی‌که با عبارات پژواک می‌یابد، به هنرجویان بیاموزید و اگر لازم دیدید، هم‌زمان با آواز خواندن، همراه با هنرجویان پیانو بنوازید.
• آواز را به‌عنوان یک دور با سه گروه از هنرجویان بخوانید.
• وقتی همگی با آهنگ آشنا شدند، می‌توانند درحالی‌که هم‌زمان الگوهای سه‌تایی ریتمیک را اجرا می‌کنند، شروع به خواندن آواز کنند.

خاتمه: به هنرجویان بگویید که عملکرد بسیار خوبی داشته‌اند و اگر همچنان به تمرین ادامه دهند، می‌توانند خودشان ریتم‌هایی را به‌صورت بداهه خلق کنند. برایشان توضیح دهید که در درس‌های آینده نیز به فعالیت‌هایی مثل سرودخوانی، آواز خواندن و نواختن ساز ادامه خواهند داد و در ادامه‌ی همین روند، در جلسات بعدی، خواهند توانست که ریتم و قطعه‌ی موسیقی‌ای را که ساخت خودشان است خلق کنند.

امکانات بسط و گسترش درس: برای گسترش درس به تجربیات بداهه‌پردازی، آهنگ‌سازی و چالش بیشتر می‌توانید از وزن دوضربی دوصدایی در تمرین‌های ریتمیک استفاده کنید. هنرجویان ابتدا ریتم را به کمک بدن‌کوبه اجرا می‌کنند، سپس آن را به سازهای کوبه‌ای بی نواک منتقل می‌کنند و درنهایت به بداهه‌پردازی بر سازهای تیغه‌دار می‌رسند. پس از آن‌که هنرجویان با این فرآیند احساس امنیت کنند، شروع به خلق قطعات خودشان با استفاده از دوضربی دوصدایی می‌کنند.

ارزیابی: معمولاً از یک جدول ارزیابی عملکرد مشارکت درون کلاسی برای سنجش هنرجویان در کلاس استفاده می‌شود. مهم‌ترین سؤالی که باید در این ارزیابی گنجانده شده باشد، این است که آیا یکایک هنرجویان در اجرای ریتم موفق بوده‌اند؟

طرح درس ارف خفاش‌های سیاه (Black Bats)

طراحی شده توسط: آماندا لانگ

 برای رده‌ی سنی: ۵ تا ۸ سال

موضوع: ریتم، سرودخوانی،‌ درون‌شنوی موسیقایی^[3]، جداسازی ریتم از متن هم‌زمان با درک این مهم که چطور به هم پیوسته‌اند.

سازمایه‌ها: متنی که در سرودخوانی خوانده می‌شود باید بر تخته نمایش داده شده باشد؛ سازهای ریتمیک مثل شِیکر یا چوبک

هدف یادگیری:

• هنرجویان یک شعر را سرودخوانی می‌کنند، درحالی‌که هم‌زمان از بدن‌کوبه برای همراهی با آن استفاده می‌کنند.
• هنرجویان شعر را سرودخوانی می‌کنند، درحالی‌که هم‌زمان از سازهای ریتمیک برای همراهی با آن استفاده می‌کنند.
• هنرجویان آنچه را سرودخوانی می‌کردند، به همان شکل موسیقایی در ذهن می‌خوانند، درحالی‌که هم‌زمان از سازهای ریتمیک برای همراهی با آن استفاده می‌کنند.

دور پیش‌بینانه: عبارت «نوبت من نوبت تو» را هم‌آوا بخوانید و همراهش دست بزنید، درحالی‌که از اسم میوه‌ها استفاده می‌کنید. معلم به اسم و تصویر میوه که روی تخته قرار دارد، اشاره‌ای می‌کند و هنرجویان اسم آن‌ها را در حال دست زدن می‌گویند. ریتم درست دست زدن باید منطبق بر ضرب و استفاده از میزان‌نمای ۴\۴ باشد. یک کتابچه از مثال‌ها ـ که باید از پیش بر تخته قرار گرفته باشد ـ در ضمیمه قرار دارد.

برای کشش زمانی سیاه: پرتقال

برای کشش زمانی چنگ: سیب

برای کشش زمانی دولاچنگ: هندوانه

ملاحظات:

• آموزگار یک بار شعر را برای هنرجویان اجرا می‌کند.

متن شعر Black Bats

خفاش تو آسمون (بشکن)

Black bats in the air (snap)

زیر پل می‌پرن رو ناودون می‌جهن (ضربه روی پا) تو راه غذا می‌خورن (پاکوبی) به سوی خونه می‌رون (دست)
Flying under bridges flapping over ridges (pat) Eating insects on their way (stamp) Heading home at the break of day (clap)

ریتم شعر:

تا-تا تا-ده تا

تیکاتیکا تا-ده، تیکاتیکا تا-ده

تا-ده تا-ده‌تا-ده تا

تا-ده تا-تیکا تا-ده تا (تا = سیاه، تا-ده = ۲ چنگ، تیکا-تیکا =۴ دولاچنگ، تا-تیکا = چنگ و سپس ۲ دولاچنگ)

• آموزگار با همراهی بدن‌کوبه شعر را برای هنرجویان اجرا می‌کند. خوانش شعر باید ازلحاظ ریتمیک منطبق بر کلمات شعر باشد.
• یادگیری شعر را با کمک تکرارهای بسیار و به کار گرفتن «نوبت من نوبت تو» در سرودخوانی به سمتی سوق دهید تا آن را از بر شوند و سپس بدن‌کوبه را به آن اضافه کنید.
• کلاس را به چهار گروه تقسیم کنید.
• مسئولیت اجرای یک خط را به هر گروه بدهید.
• این فرصت را ایجاد کنید تا هنرجویان سرودخوانی و تمرین‌های ریتمیکشان را با یکدیگر انجام دهند.
• سرودخوانی را یک‌بار تنها و به‌صورت خوانش و بار دیگر به شکل خوانش با بدن‌کوبه به همراه تمام هنرجویان در کلاس اجرا کنید، به این شکل که هر گروه با اجرای خط خودش، نقشش را در تکمیل یک قسمت از این خوانش ایفا کند.
• مدرس درحالی‌که همچنان ریتم را برای هنرجویان اجرا می‌کند شروع به درون‌شنوی می‌کند.
• حالا هنرجویان نیز متن شعر را در ذهن به‌صورت موسیقایی می‌خوانند و تنها از بدن‌کوبه استفاده می‌کنند.
• پس از این‌که همه در کلاس توانستند ریتم‌ها و بدن‌کوبه را به‌درستی اجرا کنند، سازهای کوبه‌ای بی‌نواک را با هدف ساختن یک بافت متضاد به آن اضافه کنید.
• حالا کل مجموعه را با همراهی بدن‌کوبه و سازهای کوبه‌ای اجرا کنید.

خاتمه: سازها را به حالت اول برگردانید و برای هنرجویان توضیح دهید که می‌توانند قسمت‌های ریتمیک را با بدن‌کوبه در خانه تمرین کنند و در کلاس بعدی الگوهای ریتمیک جدیدی را با سازهای جدید در کنار تکرار سرودخوانی قبلی خواهند آموخت.

بسط و گسترش احتمالی درس: برای گسترش درس به تجربیات بداهه‌پردازی و آهنگ‌سازی، سازهای نواک‌دار ارف، مثل متالوفن‌ها را به سرودخوانی اضافه کنید و سپس با همراهی همه‌ی کلاس شعر را با موسیقی همراه کنید. می‌توانید چند ملودی متفاوت را امتحان کنید. سپس کلاس را به گروه‌هایی تقسیم کنید و از هنرجویان بخواهید تا نمونه‌های جدید را با استفاده از بدن‌کوبه، صدایشان یا سازهای با و بی نواک ارف تمرین کنند.

ارزیابی: معمولاً از یک جدول ارزیابی عملکرد\مشارکت درون کلاسی برای سنجش هنرجویان در کلاس استفاده می‌شود. مهم‌ترین سؤالی که این ارزیابی باید در سنجش خود لحاظ کند این است که آیا هنرجویان توانستند ریتم را به‌درستی به‌صورت منفرد و در همراهی با سرودخوانی شعر استفاده کنند؟ در بخش بعدی این مطلب به موضوع ارزیابی خواهیم پرداخت.

^[1] Carl Orff

^[2] Materials

^[3] Audiating