طیبه کیومرثی
مربی موسیقی کودک
فارغالتحصیل دورهی اول مربیگری آدمک
طرح درسنویسیِ کلاس موسیقی در دبستان با نگرش ارف شولورک
در دنیای امروز و بهواسطهی پیشرفت صنعت و فنّاوری، نقش هنر در زندگی انسان مدرن هرروز کمرنگتر میشود تا جایی که حتی در جوامع پیشرفته و مترقی، سرعت پیشرفت صنعت از سرعت پیشرفت هنر پیشی گرفته است.در چنین فضایی پرورش انسان موسیقایی یکی از مهمترین اهداف در آموزشوپرورش کودکان است. یکی از رویکردهایی که در این زمینه بسیار کارآمد است، نگرش ارف-شولورک است. در این نگرش معلمان و تسهیلگران سعی دارند با استفاده از طرح درسهای منسجم بر پایهی سه عنصر بنیادین حرکت، کلام و موسیقی انسانی موسیقایی تربیت کنند. در این مقاله به بررسی نقش موسیقی در مدارس و نحوهی طرحدرسنویسی بر پایهي نگرش ارف-شولورک میپردازیم. شاید که در این دنیای شلوغ مدرن موسیقی بتواند بهانهای باشد برای آشتی دوبارهی انسان با آواز، رقص و موسیقی
مقدمه
دوران کودکی نقشی حساس و تعیینکننده در زندگی انسان دارد. توجه به این دوران به حدی است که روانشناسان و صاحبنظران و پژوهشگران تعلیم و تربیت آن را غالباً برجستهترین مرحله در تکوین شخصیت انسان دانستهاند.
تجارب اولیه زندگی بر ساختار، کارکرد مغز و کارکردهای شناختی انسان تأثیر میگذارد. یادگیری موسیقی میتواند منجر به تغییرات چشمگیر در کارکردهای ذهنی (هیجانی، شناختی و رفتاری) در فعالیتهای مختلف روزمره شود.
در سالهای اخیر نیز پژوهشهای متعددی در این راستا انجام شده است. وجه مشترك این مطالعات، مؤثر بودن یادگیری موسیقی بر رشد اجتماعی و تفكر انتزاعی است. گاردنر موسیقی را یك عامل سازمان دهندهی فرآیندهای شناختی کودکان عنوان میکند (فزائی، عشایری، ۱۳۹۷)
از ویژگیهای کودکان موسیقیدان که توجه پژوهشگران را به خود جلب نموده، کارکردهای اجرایی و توجه است.
این تحقیقات عملكرد بالای کودکان فراگیر موسیقی در کارکردهای اجرایی و توجه را نشان دادهاند. بدین معنا که کودکان فراگیر موسیقی در مقایسه با کودکان عادی در مقیاسهای سنجش کارکردهای اجرایی و توجه عملكرد بالاتری دارند(اکبری مطلق، ۱۳۹۴).
در کنار تمام دروس علوم پایه، آموزش دروس هنری در مدارس امری ضروری است. آموزش موسیقی به کودکان به شکلی که امروزه در جهان مورداستفاده قرار میگیرد، محصول دنیای امروز و تفکری است که پایههای آن از اواخر قرن نوزدهم میلادی شکلگرفته و از قرن بیستم به بعد مراحل کمال خویش را طی نموده است. ارف-شولورک یکی از این محصولات است. در حقیقت ارف-شولورک نگرشی است برای یاددادن و یادگرفتن موسیقی. اساس این نگرش عمدتا بر پایهی کارهایی است که کودکان و همچنین بزرگسالان به آن علاقهمندند؛ همچون آوازخواندن، رقصیدن، دست زدن، راه رفتن، جستوخیز کردن و بازیهای هدفمند برای آموختن یک مطلب یا آهنگ. کارل ارف و همکارانش سه عنصر را بهعنوان پایههای نگرش آموزشی خود برگزیدند؛ گفتار، موسیقی و حرکت-رقص. ارتباط این سه بینظیر است، بهشدت به یکدیگر وابستهاند و هر سه از دلایل بنیادین انسانیت ما هستند. به باور بسیاری از اساتیدِ این نگرش، امروز باید عنصر بنیادین دیگری را به آنها افزود؛ خلاقیت (فرنیا، مقدمهای بر اُرف-شولوِرک)
در کلاسهایی که آموزش موسیقی بر مبنای نگرش ارف-شولورک و عناصر بنیادی این نگرش (کلام، حرکت، موسیقی) در جریان است، کودکان فرصت ابراز خود را پیدا میکنند. بالا بردن خلاقیت، مشارکت در فعالیتهای گروهی، بالا بردن سلیقهی موسیقایی و بهعبارتیدیگر پرورش انسان موسیقایی از دیگر اهداف اصلی آموزش موسیقی با نگرش ارف-شولورک است.
دانشآموزان همواره حق دارند از یادگیری لذت ببرند و ما بهعنوان یک تسهیلگر در زمینهی موسیقی میتوانیم با تأمل در نکات آموزشی در قالب یک طرح درس منسجم و متناسب با سطح کلاس شوق یادگیری در آنها را زنده کنیم. داشتن طرح درس متناسب با سطح توانمندی دانشآموزان در کلاسهای مدرسه یکی از مهمترین قدمهای آموزش است. ازآنجاییکه در مدارس ایران موسیقی جزو دروس پایه نیست، فقدان طرح درس مناسب برای آموزش موسیقی در کلاس قابلتوجه است.
در این مقاله، این موضوعات را بررسی خواهیم کرد :
- طرحدرسنویسی چیست؟
- یک طرح درس موسیقی متناسب با کلاس در دبستان بر مبنای نگرش ارف-شولورک دارای چه ویژگیهایی است؟
- بررسی لزوم تلفیق دروس پایه و درس موسیقی در نوشتن طرح درس مناسب در دبستان
نتیجهی تحقیقات مردمشناسان و مربیان موسیقیشناس مقایسهای، معلوم میکند که هیچ جامعهی انسانی پیدا نشده است که فاقد موسیقی و آموزشوپرورش موسیقی باشد. درواقع در جوامع ابتدائی و اولیه موسیقی نقش اساسی را در مراسم قبیلهای بر عهده داشته است. موسیقی یکی از کهنترین فعالیتهای بشری است و هزاران سال بهوسیلهی تقلید و تجربه فراگرفته میشده است.
از ابتدای قرن بیستم، گسترش و پیشرفت علم، صنعت و فناوری چنان از توسعه فرهنگی پیشی گرفت که نتیجه آن، بروز ناهماهنگی و اختلال در رفتارهای بشری و بهخصوص در هنرها شد. از همین رو تعلیم و تربیت نوین، بهمنظور مقابله با این موضع جدید، درصدد یافتن راهکارهایی برآمد و تلاش همهی نوگرایان و خلاقان را به اینسو سوق داد(پورمندان، ۱۳۸۰).
در فرهنگهای قدیمی مانند یونان قدیم، موسیقی را یک عامل اساسی در تربیت یک انسان شهری میدانستند و در اصل موسیقی یکی از درسهای مهم آموزشگاههای یونان و روم باستان بود، بهطوری که افلاطون فیلسوف بزرگ یونان در کتاب «جمهوریت» نقش موسیقی را در امر آموزشوپرورش بسیار مهم میداند و درس موسیقی را جزو وظایف روزانه کودک میداند. ریشهی آموزشوپرورش موسیقی در مدارس اروپا را باید در قرونوسطی جستجو کرد تا جایی که موسیقی جزو دروس هفتگانه محسوب میشد و در کلیسا و مدارس کلیسایی نیز به آموزش آن پرداخته میشد. هنر آواز در آن زمان مثل تمام هنرها در خدمت کلیسا بود و به همین دلیل در پیشرفت آن سعی و کوشش بسیار میشد. پسازآن در دورهی رنسانس نیز جامعه، موسیقی را جزو یکی از هنرهای واجب برای انسان میدانست.
در قرن حاضر به آموزش موسیقی اهمیت بسیاری داده میشود و جزئی از آموزش عمومی و یکی از اصول مهم و ارکان تربیتی عصر حاضر محسوب میشود. موسیقی در امر آموزشوپرورش کودکان و جوانان اهمیت بسیار دارد بهطوری که تدریس موسیقی از دوره کودکستان به بعد باعث خواهد شد تا کودکان تغییرات روانی مطلوب را بپذیرند. ازآنجاییکه تدریس موسیقی میتواند روی همهی فعالیتهای درسی تأثیر بگذارد، آشنایی با موسیقی و پی بردن به اثر مهم تربیتی آن برای افرادی که قصد معلم شدن در دورههای کودکستان و دبستان را دارند، میتواند امری ضروری محسوب شود (خدیری، ۱۳۴۷).
موسیقی جزو آن دسته از مواد آموزشی است که بیان احساسات را ممکن میسازند. از همین رو وجود موسیقی در مدارس به معلمین این امکان را میدهد تا فعالیتهای دستهجمعی طراحی کنند که بهوسیلهی آن کودکان احساسات درونی خود را بیان نمایند. به همین علت است که آموزش موسیقی بیشتر به آنچه موسیقی از فرد میسازد مربوط است تا آنچه فرد از موسیقی میسازد(ترابی زاده،۱۳۴۷).
تدریس موسیقی و اهمیت آن در پرورش کودکان و نوجوانان موجب شده است که کشورهای مترقی به تربیتمعلم موسیقی حتی بیشتر از سایر رشتهها توجه نمایند بهطوریکه اکنون در تمام دانشگاهها و مدارس عالی و سازمانهای تربیتمعلم به تدریس موسیقی و آشنا ساختن دانشجویان با موسیقی توجه بسیار میکنند و معلمان موسیقی نیز جهت تدریس در آموزشگاه و مدارس عالی موسیقی در مؤسسات نامبرده تربیت میشوند و تحت نظر متخصصین آموزش موسیقی با روشهای تدریس آموزش موسیقی آشنایی حاصل مینمایند (خدیری، ۱۳۴۷).
چندین روش بهعنوان روشهای آموزش موسیقی، کودک وجود دارند. تدوین این روشها در حقیقت از ابتدای قرن بیستم، به علت سرگشتگی و آشفتگی فراوانی که در روشهای کلی آموزش وجود داشت، به وجود آمد. اولین کسی که به تدوین روشهای آموزش صحیح و کامل موسیقی پرداخت، یک پزشک ایتالیایی به نام کلودیو مونته سوری بود. کار او در اصل موسیقی نبود. پس از او هم افراد دیگری دامنه بسیار وسیعتری را در این زمینه به وجود آوردند . ژان پیاژه که نظرات جامع و مبسوطی درباره تعلیم و تربیت دارد. امیل ژاک دالکروز و بعدها حدود دو یا سه نسل بعد، کسی به نام ادگار ویلمز و بعد مارتینو، نظامهای جدیدی را بنیانگذاری کردند. بعد از آنها، سیستم آموزش مجارستانی توسط زولتان کودای شکل گرفت و بعد هم کارل ارف که همگی در همین محدودهی جغرافیایی زندگی کردند، ظهور کردند. بعد از جنگ جهانی دوم، دو سیستم در دو طرف دنیا به وجود آمد. یکی روش سوزوکی در ژاپن و دیگری روش منهتن در ایالاتمتحده امریکا. این هشت روش تا امروز هرکدام به نحوی اجراشدهاند (پورمندان، ۱۳۸۰).
رویکرد ارف
کارل ارف آهنگساز، آموزگار و فیلسوف موسیقی بود که به تاریخ دهم جولای سال ۱۸۹۵ در مونیخ آلمان متولد شد و در دوم مارس ۱۹۸۲ در همان شهر دیده بر جهان فروبست. اگرچه وی بهواسطهی اپراهایش در سراسر جهان شناخته شده است، اما شهرتش را در کشور خود مرهون خلاقیتی بود که در آموزش موسیقی داشت. تحصیلات و فعالیتهای کاری او همواره متمرکز بود بر برجستهسازی موسیقی. ارف که زیر نظر آهنگساز آلمانی هاینریش کامینسکی در آکادمی موسیقی مونیخ تعلیم دیده بود، در ۱۹۲۴ در همان شهر و با کمک دروتی گونتر ژیمناست، گونترـشوله را که مدرسهای برای ژیمناستیک، رقص و موسیقی بود، بنیان گذاشت. ارف همچنین آوازهای به سبب مهارتهای شاخصش در رهبری داشت و رهبری آنسامبل مونیخ، دارمشتات و مانهایم را در کارنامهی خود دارد. شولوِرک که کتابچهی راهنمای روش کاری او بود اولین بار در ۱۹۳۰ منتشر شد. بهعنوان آهنگساز، او را بیشتر به خاطر اوراتوریوی سِکولار کارمینا بورانا که در ۱۹۳۷ ساخت، میشناسند و آثار دیگرش عموماً با الهام از نمایشهای یونانی و افسانههای قرونوسطایی خلق شدهاند (لانگ، ۲۰۱۳).
در ارف-شولورک هنرجویان همیشه فرصتی برای بازی و کشف مییابند. کشف قابلیتهایشان، ارتباطشان با دیگر افراد و فرهنگی که در آن زیست میکنند. مربیان تعلیمدیدهی ارف-شولورک، با در اختیار گذاردن ابزارهای لازم، به هنرجویان فرصت میدهند تا بتوانند تواناییهای منحصربهفرد خویش را بشناسند و گسترش دهند. در این کلاسها هنرجویان نه بهعنوان فردی مصرفکننده، بلکه بهعنوان فردی خلاق و فعال بر روند آموزش در کلاس تأثیر میگذارند.
روش کارل ارف برای آموزش موسیقی به کودکان عمدتاً بر پایهی این هدف است که درک ریتمیک و استقلال موسیقایی در کودکان از طریق حرکت، رقص، تجربیات جستجوگرایانه، بداههپردازی، آهنگسازی و اجرا توسعه یابد. بسیاری از این اهداف با استفاده از سازهای کوبهای و سازهای ارف نظیر زیلوفونهای کوچک ، ماریمبا ، گلوکِناشپیل و مِتالوفونها پیگیری میشوند. این روش آموزشی، با استقبال گستردهای در سراسر جهان و بهخصوص در آلمان و ایالاتمتحده مواجه شد. رهیافت او که عموماً با نام رویکرد ارف-شولورک شناخته میشود و در سراسر جهان بهعنوان روشی برای آموزش موسیقی، بهخصوص موسیقیِ عمومی در دورههای موسیقیِ بنیانی پذیرفته شده است، به دنبال توسعهی فرآیندی است که در آن، بُعدِ نگرش موسیقایی و خلاقیت در کودکان تقویت شود (لانگ، ۲۰۱۳).
اولین ضرورت، پذیرش آموزش موسیقی کودک و دشوارتر از آن تدوین نظام آموزش مناسب برای کودکان کشور است. ما در قرن بیست و یکم، با یک فراخوان عمومی از کمیته ملی یونسکو و تمام جهان روبرو هستیم. این فراخوان میگوید که باید در تمام نقاط دنیا، موسیقی بخشی از مواد درسی جدی دبستانی باشد. این در حالی است که در چند دهه اخیر در کشور ما آموزش موسیقی کودک غیرضروری و غیررسمی شناختهشده و همواره در جدال بودونبود به سر برده و مسیر صعبالعبوری را پیش روی علاقهمندان و مربیان قرار داده است. اما بهرغم دشواری شرایط، مربیانی با همت در آموزش موسیقی فرزندان این مرزوبوم کوششها کردند و ساختارهایی را به وجود آوردند. از سوی دیگر علاقهی وافر والدین به آموزش موسیقی به فرزندانشان، انگیزه و شرایط اجتماعی مناسبی برای اشتیاق مربیان به فعالیت و کوشش فراهم کرد، بهطوری که بسیاری از مهدکودکها به شکل غیررسمی آموزش موسیقی کودک را در فعالیتهای فوقبرنامه خود جای دادند (پورمندان، ۱۳۸۰).
دکتر زادهمحمدی در مقالهای تحت عنوان «نکات روانشناختی در آموزش موسیقی کودکان» به این نکته اشاره میکند که فرض را بر این بگذاریم که زمانی آموزش موسیقی کودک جایگاه لازم خود را در نظام آموزشوپرورش کشور پیدا کند و دستاندرکاران به اهمیت علمی و تربیتی آن در مدارس واقف و آگاه شوند و دریابند که درس موسیقی کودک چون دروس ریاضی و علوم، جدی و علمی است و تمرین و مهارت در مفاهیم، ضمن افزایش دانش موسیقی، مهارتهای ذهنی و حرکتی کودکان را نیز پرورش میدهد. با چنین فرضی، برنامهریزی و تدوین روش آموزش موسیقی در ایران با سه کمبود اساسی روبروست که مختصرا به آنها اشاره میکنم:
نیاز نخست : طراحی و ساخت ابزارهای صوتی و سازهای موسیقی کودکان است که با تواناییهای ذهنی، جثه و حرکت کودکان هماهنگی کافی داشته و نواختن آنها آسان باشد.
نیاز دوم: تدوین کتب مخصوص آموزش موسیقی، متناسب با سن ذهنی کودکان پیش از دبستان و بعد از دبستان که مواد و تمرینات آنها سالبهسال و همطراز با رشد و تحول ذهنی کودکان کاملتر شوند.
نیاز سوم: تربیت مربیانی برای آموزش موسیقی کودکان که کودک را بشناسند و ارتباطهای ذهنی کودکانه را فرا گیرند و از فعالیتهای موسیقایی متناسب با آنها استفاده کنند (زاده محمدی،۱۳۸۰).
- طرحدرسنویسی چیست؟
یکی از راههای انکارناپذیر در ارتقای کیفیت آموزشی برنامهریزی درسی و داشتن طرح درس است.
«برنامهریزی درسی»، فرآیندی است جهت تعیین اهداف مناسب، محتوا، فعالیتها، روشها و تشخیص مسائل، نیازها، امکانات و محدودیتهایی که برای رسیدن به آن اهداف موجود است. یکی از مؤلفههای مهم برنامهریزی و برنامه درسی، «طرح درس» است که از مهارتهای قبل از تدریس محسوب میشود و مدرسان، قبل از ورود به کلاس درس آماده میکنند. «طرح درس» یکی از عوامل مؤثر و کلیدی در فرآیند یاددهی- یادگیری است. در حقیقت طرح درس زیربنای اصلی ساختار آموزشی و قلب آموزش است. «طرحدرس»، اساس آموزش را تشکیل میدهد، زیرا در شکل بخشیدن به یادگیری، نقش اساسی دارد. بهوسیلهی «طرحدرس» مجموعه فعالیتهای یاددهنده و یادگیرنده موجود در برنامهریزی درسی، طراحی، اجرا و ارزشیابی میشود.
نیوبل اعتقاد دارد که طراحی یک دورهی درسی، فرآیند نظام یافتهای است که با ایجاد پیوندهای محکم و منطقی بین اهداف روشهای یاددهی-یادگیری و ارزشیابی دانشآموزان، میزان موفقیت تدریس را افزایش میدهد. در مطالعهی بذرافکن و همکاران حدود ۸۵ درصد استادان معتقد بودند که معلمان قبل از تدریس جهت تسهیل در فرایند آموزش نیاز به تدوین طرح درس دارند. در مطالعهی بذرافکن و همکاران (۲۰۰۵) این نکته گزارش شده که تقریبا ۸۵٪ اساتید اعتقاد دارند که طرح درس باعث بهبود فرآیند آموزش شده است(حکمآبادی، صادقی، ۱۳۹۵).
به زبانی دیگر طرح درس یک برنامه یا یک چارچوب منظم و سازماندهی شده است که معلم آن را طرحریزی میکند تا فرآیند تدریس و آموزش را هدفمندانه شروع کند، با نظم پیش ببرد، و بهموقع، به پایان برساند. برای نوشتن طرح درس بهتر است به نکات زیر توجه کنیم.
۱. مشخصات کلی:
ابتدا باید نام درس، موضوع درس، مدت جلسه شماره طرح درس، نام مدرسه، تعداد دانش آموزان، کلاس و دوره تحصیلی، نام معلم و تاریخ را در بالای صفحه کاربرگ طرح درس نوشته شود.
۲. مشخص کردن اهداف کلی، جزئی و رفتاری:
یک معلم آگاه هدفهای کلی و رفتاری موضوعی که قصد تدریس آن را دارد مشخص میکند.
٣. وسایل آموزشی:
انتخاب رسانههای مناسب منجر به آموزش مؤثرتر خواهد شد.
۴. روشهای تدریس:
با پیشرفت علوم و فنون و پیچیده شدن جوامع بشری، نیازهای فردی اجتماعی نیز پیچیدهتر میشود و برای ارضای نیازهای پیچیده احتیاج به علوم و فنون پیچیدهتر است. بهمنظور نیل به اهداف آموزشی تعیین شده بهرهگیری از روشهای تدریس و الگوهای تدریس متناسب با هدفهای درس و نوع مطالب، نوع کلاس، تعداد دانش آموزان و غیره روشها و الگوهای خاص مورداستفاده قرار میگیرد.
۵. آمادهسازی:
آمادهسازی فعالیتی است که معلم از طریق آن سعی میکند ارتباط معنیدار بین تجربیات قبلی و انتظارات و نیازهای شاگردان با هدفهای آموزشی کلاس برقرار کند.
۶. ارائهی درس:
این قسمت اساس طرح درس را تشکیل میدهد و باید به کاملترین وجه تنظیم گردد. درس جدید باید بر پایه دانستهها و تجارب قبلی دانش آموزان طراحی و ارائه گردد، به طوری که ارتباط منطقی درس جدید با مرحله آمادهسازی حفظ گردد. در ارائه درس بهاختصار مشخص نماید و تنها نام بردن از عنوان کلی روشها و الگوهای تدریس کافی نیست. بلکه لازم است نوع فعالیتهایی را که معلم میخواهد در جریان ارائه انجام دهد در این قسمت قید نماید.
۷. فعالیتهای تکمیلی:
انتخاب روش برای انجام فعالیتهای تکمیلی به موضوع و هدف درس بستگی دارد. چنانچه برای تکمیل درس تمرین لازم باشد باید نوع تمرین و چگونگی انجام آن در طرح درس مشخص گردد.
۸. ارزشیابی تکوینی:
ارزشیابی تکوینی به معنای ارزشیابی در همه مراحل تهیه برنامه است. در سراسر فرآیند تدوین برنامه باید به انجام ارزیابی پرداخت و در هیچ شرایطی نباید ارزیابی را وانهاد.
در پایان هرماه و یا پس از پایان هر فصل بهتر است یک ارزشیابی کتبی به عمل آید تا به کمک آن بتوان یادگیری دانشآموز را مورد ارزشیابی قرار داد و نارساییهای احتمالی تدریس را کشف کرد و برای رفع آنها کوشید.
- یک طرح درس موسیقی متناسب با کلاس در دبستان بر مبنای نگرش ارف-شولورک دارای چه ویژگیهایی است؟
برنامهریزی درسی را از دو راه میتوان آماده کرد. ۱. تلاش برای رسیدن به یک هدف، مانند فراگیری کامل قطعه، یا ۲. استفاده از اهداف گوناگون، تا تمرینهای ریتمیک، ملودیک و تمرینهای کلامی بهتدریج بهسوی نتیجهی منطقی خود پیش بروند. مربی هنگام کار بر اساس برنامهی دوم فقط باید از چهار یا پنج درس روی یک موضوع استفاده کند تا از خستگی هنرجویان پیشگیری کند. درس را، پیش از ورود به کلاس با دقت در ذهن خود مرور کنید. بدانید هدف، رسیدن به چه چیزی است و در مدت باقیمانده چگونه میخواهید آن را به دست بیاورید. در ضمن انعطافپذیر و آماده باشید تا از ایدههای خلاقانهای که کودکان مطرح میکنند به بهترین نحو استفاده کنید. این مسئله در جای خود درسها را برای معلم و هنرجویانش مؤثرتر و خودجوشتر میکند.
اولین مرحله آمادهسازی هر درس، انتخاب ساخت مایههای موردنیاز و سپس طرحریزی آن از دیدگاه ریتمیک و ملودیک و هماهنگی عضلانی لازم برای اجرا روی سازها است. همانطور که پیشتر اشاره شد در آموزش موسیقی با رویکرد ارف-شولورک باید به عناصر بنیادینی نظیر کلام، موسیقی و حرکت توجه شود. همچنین توجه به خلاقیت نیز از اهمیت ویژهای برخوردار است. یک تسهیلگر برای نوشتن یک طرح درس متناسب با کلاسش باید به این عناصر بنیادین توجه داشته باشد (مترجم: فرنیا،۱۲۳،۱۳۸۹)
ارف-شولورک رهیافتی استقرایی است که تجربههای چندگانهی کلام، ریتم، آوازخوانی، حرکت و نوازندگی بهدقت در طرح درسها متمرکز شدهاند، درنتیجه کودکان موسیقی را میسازند و در آن مشارکت میکنند. شیوههایی برای نوشتن موسیقی بهتفصیل معرفی شدهاند تا زمانی که کودک به راهی برای یادآوری آنچه انجام داده نیاز دارد در دسترس باشند. در روش ارف، خلاقیت بسیار مهم است. طرح آموزشی او دربردارندهی آمادگی برای انواعی از نوآوریها بر اساس فرایندی پیوسته بود. کودکان صدای واژهها، ملودیها و سازها را بررسی میکنند. آنها اجزای ملودیک و ریتمیک را انتخاب و یا جستوجو میکنند و از آنها در ساخت شکلهای همراهی، مقدمهها یا پایان یا حتی کل یک آواز استفاده میکنند.
بهمنظور آگاهی از چگونگی آموزش کودکان، معلمان نیازمند شناخت دقیق طبیعت و استعدادهای درونی کودکان هستند. اگر معلمی، برای مثال، اوستیناتوهای چندگانه را به بچههای ششساله ارائه کند، آنها موفق به یادگیری آن نخواهند شد، زیرا آمادگی ذهنی لازم برای این کار سنگین را ندارند. اما از سوی دیگر، اگر از کودکی دهساله بخواهیم بر مبنای فاصلهی کوتاه و نزدیک سوم کوچک سل – می (آواز معروف دوران کودکی) بخواند او ناراحت میشود زیرا، از دیدگاه روانشناسانه، این عمل مناسب سن او نیست. معلم باید درزمینهی آوازخوانی، ریتم، کلام و حرکت، آگاهیهای لازم را دربارهی فعالیتهای مناسب هر گروه سنی داشته باشد. در تمام تمرینهای آوازخوانی، معلم باید از وسعت صدای مطلوب برای بچهها در هر گروه سنی آگاهی داشته باشد و روی نحوهی صحیح نشستن یا ایستادن، نفسگیری، تلفظ و صدایی واضح و بدون گرفتگی و انقباض تمرکز کند. (مترجم: فرنیا،۳۰،۱۳۸۹)
دکتر سعید خدیری در مقالهای با عنوان « موسیقی و آموزشوپرورش» به نکاتی در راستای طرحدرسنویسی در مقطع کودکستان (پیشدبستان) و دبستان اشاره میکند.
موسیقی در کودکستان :
بررسی و مطالعه در برنامههای مختلف موسیقی کودکستانها:
- آشنایی با سرودهای مختلف کودکستانی با در نظر گرفتن رشد و سن کودک
- ریتم و کودک
- توأم کردن موسیقی با بازی و حرکات
- توأم کردن موسیقی با داستان
- شناختن و بررسی ترانههای ساده مخصوص کودکان و مطالعه در اشعار کودکان و انتخاب آنها برای سرودهای کودکستانی
- استفاده از دانستنیهای کودکان در تصنیف سرود
- شناختن سازهای مخصوص کودکان کودکستانی بهخصوص سازهای ضربی از قبیل سهگوش، قاشقک، دایرهزنگی، سنج و… سازهای ملودیک از قبیل زنگهای ملودیک و…
- آشنایی با روشهای مختلف تدریس موسیقی در کودکستان
- بررسی صفحات موسیقی و فیلمهای موسیقی و انتخاب آنها جهت استفاده کودکان کودکستان
- صدای کودک و فعالیتهای خلاقه در موسیقی و نتخوانی کودکان
- بررسی انواع کتابهای موسیقی و سرودهای کودکستانی و انتخاب نمونههای مختلف سرود از ممالک مختلف جهت آشنا ساختن کودکان با موسیقی جهانی.
موسیقی در دبستان :
بررسی و مطالعه در برنامههای موسیقی دبستانها:
- مطالعه و انتخاب سرودهای ملی و آوازهای محلی برای دوره ابتدائی
- مطالعه در تئوری موسیقی دبستان
- مطالعه و بررسی سرودهایی از ممالک خارج را انتخاب تعدادی از آنها بهمنظور آشنا ساختن دانش آموزان با موسیقی و سرودهای بینالمللی
- بررسی و مطالعه در سازها بهمنظور انتخاب نمونههایی از آنها جهت استفاده دانش آموزان و پیش بردن قدرت نوازندگی و فهم موسیقی آنان
- آشنایی با روشهای مختلف تدریس موسیقی در دبستان
- مطالعه در چگونگی تشکیل گروه آواز جمعی مدرسه مطالعه در چگونگی تشکیل ارکستر و همنوازی مدرسه
- بررسی روشهای تدریس موسیقی مربیان نامی از قبیل «کارل ارف، و کودای، و غیر مطالعه و بررسی در کتابهای مختلف تدریس موسیقی جهت دانش آموزان و پیشنهادهایی مبنی بر تنظیم کتابهایی مناسب برای تدریس موسیقی در دبستان
- تمرین گوش فرادادن به موسیقی و روش تدریس نتخوانی به دانش آموزان (خدیری، ۱۳۴۷).
کار را باید از تجربههای کودکان آغاز کرد. کارل ارف در مصاحبهای در ۱۹۷۵ به هرمان رگنر میگوید: «اگر قرار باشد در سرزمینی نو آموزش بدهیم، باید کار را از نو و از تجربهی زیستهی کودکان [همان سرزمین] آغاز کنیم. حیات کودکان هامبورگ یا اشترالسوند با کودکان آفریقایی بهکل متفاوت است و بیشک کودکان توکیو هم در خلال رشد، تجربهای بس متفاوت با کودکان پاریس از سر میگذرانند» Widmer, Manuela, 2015))
با خواندن این جملات میتوان دریافت که بومیسازی و استفاده از موسیقیها و آوازهای محلی و فولکلوریک در آموزش موسیقی با رویکرد ارف-شولورک امری مهم است.
هرروز بر شمار جوامع چند فرهنگی افزوده میشود که هریک شهروندانی با ریشههای بومی و مذهبی و قومیتی متفاوت و در کنار هم دارند. در پی جهانیشدن و با انقلاب ارتباطات، جهان هرروز کوچکتر میشود و هرچه ملتها بیشازپیش به همکاری با یکدیگر واداشته میشوند تا با مسئلههایی عالمگیر چون بحران تغییرات اقلیمی و مسئلهی منابع زیستی مواجه شوند، جهان هم بیشازپیش به جامعهای یگانه و بزرگ و متکثر بدل میگردد(Harding,James,2015).
به همین دلیل هیچگاه تا این اندازه به صلح و شکیبایی و مدارا نیاز نداشتهایم. اکثر اهلفن میپذیرند که در این فضا و اوضاع، شاهکلید حل مسئلههای جهانی در بستر آموزش و آگاهیبخشی و احترام متقابل قرار دارد. در این میان نقش آموزگاران هنر در فراهم ساختن فهم صحیح از چنین فضایی بسیار اثربخش است. ما هنرآموزگاران میتوانیم کودکان را به برجستهترین سویههای فرهنگها راهنمایی کنیم: یعنی موسیقیها، هنرهای تجسمی، ادبیات، و بازیهای ملل.
شاید مهمترین مقدمه برای آمادهسازی هنرجویان فراهم آوردن فرصتهایی برای مواجهه با فرهنگها و آثار بومی ناآشناست. هنرجویان را به آوازخوانی، رقص، و بازی با این آثار تشویق کنید. اگر بازی بومی سرگرمکننده باشد، رقص هیجانانگیز باشد، ملودی گیرا و ریتم برانگیزنده باشد، هنرجویان خودبهخود میل خواهند یافت که بدون توجه به جزئیات فرهنگ مبدأ دستبهکار شوند و مشارکت کنند. وظیفهی ماست که رپرتوآری گیرا فراهم آوریم و سپس بهخوبی و با جزئیات عرضهاش کنیم تا همگی آن را بهدرستی ادا کنند. ارف-شولورک در رشد دادن مهارتهای بینافرهنگی بسیاری کارآمد است. در فرآیندهای آموزشی ما، موسیقی و رقص بهطور مستقیم و از طریق تقلید منتقل میگردد (مگر هدف از آموزش، بداههپردازی و خلق باشد) و هنرجویانمان در خلال فرآیندهای شنیداری و دیداری، با ریتمها، الگوهای ملودیک، آواکهای زبانی، و حالتگیریهای بدن در فرهنگهای مختلف آشنا میگردند(Harding,James,2015).
در مقالهای با عنوان « گزارشی توصیفی از وضعیت کتابهای موسیقی کودک و نوجوان» نظرات سه تن از کارشناسان موسیقی ایرانی در باب موسیقی کودک و عدم دسترسی مناسب به منابع و طرح درس متناسب با آموزش موسیقی کودک در ایران را مشاهده میکنیم.
حسین علیزاده، در مقدمه کتاب «لطف تمبک» مینویسد: «آموزش موسیقی ایرانی در سنین کودکی و جوانی، مسئلهای است بسیار حساس که اگر درست و مناسب به کار گرفته نشود، نتیجهاش دوری یک نسل از یک حرکت فرهنگی است و متأسفانه اغلب تلاشهایی که درزمینهی آموزش موسیقی به کودکان شده، تقلید و تلفیقی است از فرهنگهای گوناگون بوده است.»
درجایی دیگر از این مقاله حسین دهلوی، درباره کتابهای موسیقی کودک، معتقد است: «متأسفانه، ما در مورد موسیقی، بهویژه موسیقی کودکان، کتاب و متد سازی کم داریم. علت آنهم این است در کشور ما موسیقی جایگاهی که باید داشته باشد، ندارد. من بعد از ۶۶ سال کار درزمینهی موسیقی، کمبود کتاب آموزشی را احساس میکنم. حتی زمانی که مسئول هنرستان موسیقی بودم، برای بعضی از سازها متد نوشتم که خوشبختانه چاپ شد.»
یکی دیگر از این کارشناسان موسیقی کودک که سالها است در این عرصه به فعالیت مشغول است سودابه سالم است که کتاب «موسیقی در دبستان» را در انتشارات مدرسه زیر چاپ دارد. او درباره کتابهای موسیقی میگوید: «کتابهای آموزشی موجود، برای همه گروههای سنی نوشتهشده است و مخصوص کودکان نیست. بهغیراز کتاب «سنتورنوازی» آقای پشنگ کامکار که برای بچهها مناسب است، کتاب خوب دیگری نداریم و کتابهای موجود، عمق ندارند و به ویژگیهای بچه توجه نمیکنند.» این کارشناس موسیقی کودک، درباره کتاب «موسیقی در دبستان»، توضیح میدهد: «مخاطب این کتاب، بچهها نیستند، بلکه درباره کاربرد موسیقی در دبستان است و مخاطب کتاب، معلمان هستند. مثلا این کتاب میگوید که یک معلم انشا، چگونه میتواند از موسیقی استفاده کند.»(پدرام، ۱۳۸۲)
چرا باید از سازمایههای بومی بهره گرفت؟
در بخشی از مقالهی « بینافرهنگیت در آموزش موسیقی بنیانی» نویسنده به این سؤال اینگونه پاسخ میدهد:
موسیقی سنتی معمولا به دلایل متنوعی ما را شگفتزده میکند، چون:
- ریشه و محتوای بیانگرانهای استثنایی دارد.
- نمایانگر پیوند نزدیک موسیقی، زبان، و حرکت است.
- از عناصر ساده ساخت مییابد، اما پیچیده است.
- از طریق مهارتهای سازی/آوازی توسعه مییابد.
- ساختار نحویاش منطقی بهکل متفاوت دارد.
- عناصر بنیانسازش به شیوههای خاص درهم میآمیزد.
- با زندگی و باقی وجوه بیانگرانهی هنرها در تعامل است.
- از راه دهان به گوش منتقل میگردد.
- نیازی به بازنمایی تصویری یا مفهومهای انتزاعی ندارد.
- اجرایش بر نظریهای سفتوسخت و متقن تکیه دارد.
- تنها پاسدارش خاطره است.
(Vallejo, Polo, 2015)
- بررسی لزوم تلفیق دروس پایه و درس موسیقی در نوشتن طرح درس مناسب در دبستان
برنامه درسی تلفیقی (Integrated Curriculum) همزمان با شکلگیری حوزه برنامه درسی در اوایل قرن بیستم موردتوجه صاحبنظران برنامهریزی درسی و دستاندرکاران تعلیم و تربیت قرار گرفت و در سالهای اخیر نیز در اکثر کشورهای پیشرفته جهان توجه ویژهای به این امر شده است.
تدریس با رویکرد تلفیقی، یعنی درهمآمیختن موضوعات درس یا همان حوزههای محتوایی مواد درسی در یک یا چند پایه. در رویکرد تلفیقی، ترکیبی از موضوعات درسی وجود دارد، نه یک ماده خاص درسی برای یک پایه در یک جلسه آموزشی. بااینکه در خصوص تلفیق در حوزه آموزش دیدگاههای متفاوتی وجود دارد، اما اغلب صاحبان نظر به برخی از اصلیترین خصوصیات استفاده از این رویکرد، ازجمله برقراری ارتباط بین موضوعات اصلی، فرآیند یادگیری و رابطه آن با تجربهها و نیازهای دانشآموزان اشاره میکنند و با آن موافق هستند. (ابراهیمیان، ۱۴۰۰، ۲).
تسهیلگران موسیقی میتوانند رویکرد ارف را در کلاسهای موسیقی بنیانی به شکل درسی منفرد، بخشی از یک درس یا حتی بهصورت تلفیق با درسی دیگر به کار بگیرند. پیتر سنگه و همکاران در بخشی از کتاب «خلق محیط یادگیرنده در کلاس، مدرسه، جامعه» به اهمیت همکاری معلمان و تسهیلگران اینگونه اشاره میکند: «یادگیری فرایندی است که باید خود یادگیرنده آن را طی کند و هیچکس نمیتواند بهجای او این کار را انجام دهد این مسیر همیشه بین فکر کردن و عمل کردن در حرکت است. بنابراین مجبور کردن دانش آموزان به منفعلانه نشستن و گرفتن اطلاعات مدل خوبی برای یادگیری نیست. نحوهی یادگیری معلمها هم نیازمند توجه اصولی و قاعدهمند است. یادگیری در متن کار اتفاق میافتد. پس باید راهی پیدا کنیم که معلمها باهم کار کنند و دائما کاری را که انجام دادهاند منعکس کنند و بیشتر و بیشتر یاد بگیرند که برای کار تیمی چه چیزهایی موردنیاز است. تغییرات قابلتوجه در محتوا و فرایند یادگیری نیاز به تلاش هماهنگ در سراسر مدرسه دارد. مثلا یادگیری هدایتشدهای که فقط در یک کلاس اتفاق میافتد میتواند منجر به شیطنت بچهها در کلاسهای دیگر شود. بنابراین چارهای جز ایجاد تغییرات در تمام سطوح نیست. این تغییرات وابسته به ایجاد تغییرات فرهنگی اساسی است که آنهم نیاز به یادگیری جمعی دارد» (سنگه و همکاران، ۲۰۱۲، ۵).
ازاینرو به تسهیلگران و معلمین یک مدرسه پیشنهاد میشود برای پدید آوردن یک طرح درس تلفیقی منسجم در جلساتی بهصورت مستمر در طول سال شرکت کنند تا علاوه بر بهره بردن از ایدهها و نظرات یکدیگر از روند آموزشی دروس دیگر نیز مطلع شوند. برای مثال اگر یک معلم موسیقی قصد دارد در طرح درسی به آموزش اصوات زیروبم در موسیقی بپردازد، میتواند با همکاری معلم علوم همان پایه که او نیز در طرح درس خود قرار است به این موضوع بپردازد، طرح درسی تلفیقی خلق کنند. با این روش آموزش تلفیقی دانشآموزان یادگیری در یک فضای تلفیقی را تجربه میکنند و درک مطلب برایشان راحتتر خواهد بود.
در مثالی دیگر یک معلم ریاضی برای آموزش مفهوم الگو میتواند با کمک معلم موسیقی و معلم هنرهای تجسمی یک طرح درس تلفیقی طراحی کنند تا دانشآموزان بتوانند در هر سه کلاس تجربههای یادگیری متفاوتی با یک موضوع واحد کسب نمایند.
نمونهای از یک طرحدرسنویسی یک رقص با موسیقی محلی با رویکرد ارف-شولورک
اسم بازی: رقص با موسیقی محلی
طراح بازی: طیبه کیومرثی
نوع بازی: حرکتی – ریتمیک
اهداف بازی: هماهنگی حرکتی – شناخت طول جمله موسیقی – درک الگوهای ریتم
فرم بازی: ایستاده در نیمدایره
گروه سنی: ۶ تا ۷ سال
تعداد و جنس افراد: زوج – پسر یا دختر یا هر دو
مدتزمان بازی: این بازی برای چند جلسه طراحیشده که به نسبت تشخیص مربی زمانبندی میشود که در هر جلسه
چه مقدار از آن پیش برود.
مکان: اتاق سربسته با فضای سرباز
ابزار لازم: دو رنگ روبان متفاوت با کش به تعداد بچهها – اسپیکر
موسیقی: قطعهی گل (آسوری) از آلبوم شاباش
| چی؟
what |
چرا؟
why |
چگونه؟
how |
با چی؟
with |
چه مدت؟
time |
|
| ۱.۱
گرم کردن Warm up |
ایستادن در نیمدایره و انجام حرکات کششی با اعضای بدن مختلف | گرم کردن بدن و آمادگی برای شروع | انجام حرکات توسط مربی و تقلید توسط افراد گروه | بدون ابزار | |
| ۱.۲.۱ | ایستاده در نیمدایره و شروع ساختن جملههای ریتمیک با دست زدن و روی پا زدن و همزمان گفتن آن با دهان | تقویت اکوی ریتمیک، آشنایی با طول جملهی ریتمیک | اجرای الگوهای ریتمیک با دستوپا توسط مربی و اکوی آن توسط افراد گروه | بدون ابزار | |
| ۱.۲.۲ | ساختن جمله ریتمیک با دست زدن و روی پا زدن و همزمان گفتن آن با دهان توسط هر فرد نوبتی و اکوی آن توسط بقیه | تقویت خلاقیت، تقویت اکوی ریتمیک | اجرای الگوهای ریتمیک با دستوپا توسط هر فرد و اکوی آن توسط افراد گروه | بدون ابزار | |
| ۱.۲.۳ | زدن الگوی ریتم با دستوپا توسط مربی بدون کلام و اکوی آن توسط افراد گروه | تقویت تمرکز و دقت و توجه، تقویت اکوی ریتمیک | اجرای الگوهای ریتمیک با دستوپا توسط مربی و اکوی آن توسط افراد گروه | بدون ابزار | |
| ۱.۲.۴ | زدن الگوی ریتم با دستوپا توسط افراد بهنوبت بدون کلام و اکوی آن توسط افراد گروه | تقویت تمرکز و دقت، تقویت خلاقیت، تقویت اکوی ریتمیک | اجرای الگوهای ریتمیک با دستوپا توسط هر فرد و اکوی آن توسط افراد گروه | بدون ابزار | |
| ۲.۱.۱
نشان دادن متریالها و کمکم مشخص کردن درخواستها Modeling Demonstration |
گرفتن دست هم و رفتن به راست و چپ با الگوی قدم جفت در نیمدایره | تمرین تغییر جهت حرکت در نیمدایره به چپ و راست | هدایت بچهها به راست و چپ با گفتن قدم جفت و تغییر دادن جهت با گفتن ”هی” توسط مربی | بدون ابزار | |
| ۲.۱.۲ | ۴ قدم به راست و ۴ قدم به چپ رفتن با در نیمدایره | درک طول جملهی حرکتی به راست و چپ | زمزمهی ملودی جمله اول موسیقی توسط مربی در هنگام راست و چپ رفتن و عوض کردن جهت چرخش با شنیدن “هی” | بدون ابزار | |
| ۲.۲.۱ | آمدن به مرکز دایره با ۴ قدم و برگشت به سر جای قبلی با ۴ قدم | درک طول جملهی حرکتی به جلو و عقب، درک حرکت به سمت مرکز دایره | هدایت افراد و شمردن قدمها و گفتن جهت توسط مربی | بدون ابزار | |
| ۲.۲.۲ | آمدن به مرکز دایره با ۴ قدم و برگشت به سر جای قبلی با ۴ قدم و دست زدن همزمان با قدم چهارم | درک طول جملهی حرکتی به جلو و عقب، درک حرکت به سمت مرکز دایره | زمزمهی ملودی موسیقی مربوط به این قسمت رقص توسط مربی در هنگام جلو عقب رفتن | بدون ابزار | |
| ۲.۲.۳ | تقسیم افراد به دو گروه با استفاده از دو رنگ روبان(صورتی و آبی) بهصورت یکی درمیان و حرکت به مرکز دایره و برگشت به عقب (اول گروه صورتی و بعد گروه آبی) | بالا بردن تمرکز و توجه در گروه | دادن روبان به افراد در دو رنگ بهصورت یکی در میان و هدایت افراد توسط مربی با نشان دادن رنگ روبانها و شمردن قدمها | دو رنگ روبان (صورتی و آبی) کشدار | |
| ۲.۲.۴ | حرکت افراد به مرکز دایره در دو گروه (صورتی و آبی) و برگشت به عقب بهنوبت همراه با جملهی موسیقی | هماهنگی حرکتی و درک طول جملهی موسیقی | هدایت افراد توسط مربی با نشان دادن رنگ روبانها و زمزمهی ملودی این بخش | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۲.۳.۱ | آموزش یک الگوی بدنکوبه با دستوپا و بشکن برای قسمت دوم موسیقی | هماهنگی اعضای بدن، اجرای یک الگوی بدنکوبهی ثابت و نگهداشتن ریتم | اجرای الگوی بدنکوبه توسط مربی و اکوی آن توسط افراد گروه | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۲.۳.۲ | اجرای الگوی بدنکوبهی قسمت قبل همراه با زمزمهی موسیقی این بخش | اجرای یک الگوی بدنکوبهی ثابت و نگهداشتن ریتم در طول جملهی موسیقی | اجرای الگوی بدنکوبه توسط افراد گروه و زمزمهی موسیقی این بخش توسط مربی | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۲.۳.۳ | اجرای الگوی بدنکوبه قسمت قبل توسط گروه آبی همزمان با جلو عقب رفتن گروه صورتی و برعکس | درک طول جملهی موسیقی به همراه حرکت و بدنکوبه، بالا بردن تمرکز و دقت در گروه، هماهنگی حرکتی در گروه | اجرای الگوی بدنکوبه توسط افراد گروه با هدایت مربی با نشان دادن رنگ روبانها و زمزمهی ملودی این بخش، هدایت همزمان بدنکوبه توسط مربی | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۲.۴.۱ | تقسیم بچهها به گروههای دو نفره در نیمدایرهی اصلی و گرفتن دست یارمون | تقسیمبندی افراد برای قسمت سوم رقص | تقسیم بچهها توسط مربی | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۲.۴.۲ | چرخیدن هر فرد با یارش به سمت راست | ، توجه به نفرات دیگر گروه و هماهنگی حرکتی با فردی دیگر، | هدایت افراد توسط مربی با زمزمهی موسیقی این قسمت، هنگام چرخیدن افراد دست راست خود را در هم حلقه میکنند | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۲.۴.۳ | چرخیدن هر فرد با یارش و عوض کردن جهت به سمت چپ | درک تغییر جهت چرخش، درک طول جملهی موسیقی | هدایت افراد توسط مربی با زمزمهی موسیقی این قسمت | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۳.۱.۱
خروجی Outcome |
ایستاده در نیمدایره در جای جدید | ایجاد تنوع و جابهجایی در دایره و ایجاد فرم نهایی | تعیین یار جدید هر فرد | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۳.۱.۲ | یادآوری تمام مراحل رقص و بدنکوبه و فرم رقص | مرور فرم رقص، تقویت حافظه | مربی تمام مراحل را مرور میکند | روبانهای رنگی قسمت قبل | |
| ۳.۱.۳ | اجرای رقص همراه با موسیقی از ابتدا تا انتها | هماهنگی حرکتی در گروه، رسیدن به اجرای نهایی | هدایت افراد توسط مربی و یادآوری هر مرحله در طول موسیقی | روبانهای رنگی قسمت قبل، اسپیکر | |
| ۴.۱
بازخورد Feed back |
گرفتن بازخورد از افراد و جمعبندی گفتگو توسط مربی | سروشکل دادن به ذهن افراد و آگاهی از مناسب بودن حرکتها و بدنکوبههای رقص | پرسیدن سؤال توسط مربی | بدون ابزار |
آموزگاران با در اختیار داشتن مجموعهای از فعالیتهای گوناگون بسیار خوشحال و بهرهمندمی شوند؛ مجموعهای که به آنها کمک میکند تعدادی از فعالیتها را انتخاب کنند و مطمئن باشند که همهروزه همه کودکان این فرصت را مییابند که نیازشان به عشق، قدرت، تفریح و آزادی را تأمین کنند. مربیان میتوانند از فعالیتهای نمونهای استفاده کنند که دیگر همکارانشان آنها را در چنین شرایطی با موفقیت بهکاربردهاند و در برنامههایشان به تعادل و موفقیتهای قابلتوجهی دستیافتهاند.
نتیجهگیری
در آموزش موسیقی با رویکرد ارف-شولورک باید از سادهترین و آسانترین مفاهیم و آوازهای مناسب برای کودکان استفاده کرد. آموزش موسیقی با رویکرد ارف-شولورک بر مبنای عناصر بنیادینی نظیر کلام، حرکت و موسیقی شکل میگیرد. هرچقدر این آموزش از سنین پایینتری مانند خردسالی شروع شود، کودک فرصت بیشتری برای ابراز و بیانگری خلاقانه پیدا خواهد کرد و تسهیلگر میتواند از تجربههای موسیقایی خود کودک بهعنوان ساخت مایهی فرآیند آموزش استفاده کند. یک تسهیلگر موسیقی با داشتن یک طرح درس متناسب با کلاس بر مبنای نگرش ارف-شولورک و عناصر بنیادی این نگرش (کلام، حرکت، موسیقی) به کودکان فرصت ابراز خود در گروه را میدهد. همچنین به بالا بردن خلاقیت کودکان، میزان مشارکتشان در فعالیتهای گروهی، بالا بردن سلیقهی موسیقایی آنها و بهعبارتیدیگر پرورش انسان موسیقایی که از اهداف اصلی آموزش موسیقی با نگرش ارف-شولورک است، کمک شایانی میکند. ازآنجاییکه در آموزش موسیقی کودک با نگرش ارف-شولورک، در هر کشور به استفاده از «ابزارهای فرهنگی همان کشور» تأکید میشود و درواقع برنامهی آموزشیِ شولوِرک میبایست بر اساس فرهنگِ قومیِ کودکان آن سرزمین بنا گردد، تسهیلگران در ایران میتوانند با روشهای خلاقانه از قابلیتها و امکانات فرهنگی قومی-ملیتی خود در آموزش موسیقی به کودک استفاده کند: مثل بازیها، متلها، شعرها، قصهها و حرکت-بازیهای ایرانی که برای کودکان فارسیزبان جذاب و آشنا هستند. همانطور که گفته شد طرح درس تلفیقی بین دروس به یادگیری مؤثرتر در کودکان کمک میکند. واژه تلفیق به معنای درهم آمیختن حوزههای محتوایی است که در گذشته بهطور جداگانه و مجزا از یکدیگر در برنامه درسی گنجانده میشدند. تلفیق محتوا در درسهای چند پایه میتواند در زمان آموزش یک مفهوم، بین دانشآموزان پایههای گوناگون کاملاً ارتباط برقرار کند. این نوع از تلفیق، علاوه بر اینکه سطح آموزش را بالا میبرد، کمبود وقت آموزشی در کلاس چند پایه را نیز جبران میکند و تجربههای متفاوتی به دانشآموزان میدهد.
منابع:
- ارف،کارل ، هسل باخ، باربارا ، کیتمن،گونیلد (۱۹۳۲-۲۰۱۰) کتاب نظریه و رهیافت اُرف – شولوِرک یادداشتهای بنیادی ترجمه غبرایی،کامران،انتشارات هم آواز (1395).
- ارف کارل ، بت لاندیس، دورین هال، آرنولد والتر، پالی کاردر، کانی سالیبا، ماری شامرک، کتاب خاستگاه و اهداف موسیقی برای کودکان (1389)، مترجم فرنیا،فرناز، ناشر: هم آواز ،(1389)
- اکبری مطلق،مریم(۱۳۹۴) مقایسه ی ویژگی های عصب روان شناختی کودکان فراگیر موسیقی و عادی دوره دبستان، عصب روانشناسی سال اول تابستان ۱۳۹۴ شماره
- پورمندان،مهران(۱۳۸۰)، تاریخ روش شناسی موسیقی کودک،:مقام موسیقایی فروردین 1380 شماره 9
- ترابی زاده ،غلامحسین (۱۳۴۷) دور نمای آموزش موسیقی،موسیقی شهریور و آذر ۱۳۴۷ شماره ۱۱۸ و۱۱۹
- فزائی،سمیرا،عشایری،حسن(۱۳۹۷)،تأثیر آموزش موسیقی بر خلاقیت کودکان 7 تا 9 ساله شهر تهران ، روانپزشکی و روانشناسی بالینی ایران دوره ۲۴ بهار ۱۳۹۷ شماره ۱-16-29
- خدیری،سعید(۱۳۴۷) موسیقی و آموزشوپرورش ،موسیقی شهریور و آذر ۱۳۴۷ شماره ۱۱۸ و۱۱۹
- ج. مین وارینگ Mainwaring موسیقی در مدارس مترجم:اصغر خالدان موسیقی شهریور و آذر 1347 شماره 118
- زاده محمدی،علی،(۱۳۸۰) نکات روانشناختی در آموزش موسیقی کودکان مقام موسیقایی فروردین 1380 شماره 9
- حكم آبادي رجبعلي, صادقي احمد(۱۳۹۵) ارزيابي محتواي آموزشي طرح درس اعضاي هيات علمي دانشگاه علوم پزشکي خراسان شمالي تابستان 1395 , دوره 7 , شماره 2 ; صفحه 180
- كريمي حسين, رحيمي فرد منصوره, هادي ندوشن حسين(۱۳۸۴) بررسي تاثير کارگاههاي آموزشي طرح درس در , دوره 5 , شماره پيوست 14(ویژه نامه هفتمین همايش كشوري آموزش پزشكي) طراحي و کاربرد سطوح حيطه شناختي ۱۳۸۴
- صابريان معصومه، حاجي آقاجاني سعيد، قرباني راهب، ملك مجتبي (۱۳۸۲) نظرات اعضاي هيات علمي در مورد طرح تدوين درس، تابستان 1382 , دوره 5 , شماره 2 (ويژه نامه آموزش پزشکی) ; از صفحه 33 تا صفحه 36
- فلاحی، مریم (1400)،یادگیری تلفیقی، سایت سازمان پژوهش و برنامهریزی وزارت آموزشوپرورش https://b2n.ir/yadgiritalfighi2022
- ابراهیمیان، الهه (1400) ،تدریس چگونه تلفیقی میشود؟ سایت سازمان پژوهش و برنامهریزی وزارت آموزشوپرورش https://b2n.ir/vezaratamoz2020
- سنگه،پیتر، و همکاران(2012)،خلق محیط یادگیرنده در کلاس، جامعه (1397) مترجم: محمد حسین، لیلی انتشارات منظومه خرد(1397)
– فرنیا، فرزان(۱۳۹۱) مقدمهای بر اُرف-شولوِرک سایت آدمک: https://b2n.ir/adaadamakarticle2022
- سالو،باب (1989)، به کودکان شاد بودن را بیاموز(1398) مترجم: حبشی زاده، فهیمه ،ناشر:سایه سخن1397-1398
- Harding, James. “How? Models of intercultural teaching and learning”, (2015, Winter). Orff-Schulwerk Heute, 93, pp 28-33
بینافرهنگیت در آموزش موسیقی بنیانی – بخش سوم: چگونه؟ سایت آدمک
الگوهای آموزگاری و آموزشگیری بینافرهنگی مترجم :غبرایی، کامران، سایت آدمک https://b2n.ir/adaadamakarticle2022
- Long, Amanda, “Involve Me: Using the Orff Approach within the Elementary Classroom” (2013). 2013 Awards for Excellence in
Student Research & Creative Activity – Documents. 4.
http://thekeep.eiu.edu/lib_awards_2013_docs/4
مترجم:صادقی، خاطره،(۱۴۰۰)، سایت آدمک https://b2n.ir/adaadamakarticle2022
- Vallejo, Polo. “What to use?”, (2015, Winter). Orff-Schulwerk Heute, 93, pp 21-27
بینافرهنگیت در آموزش موسیقی – بخش اول:چه ؟ در کلاس هنر از چه استفاده کنیم ، مترجم :غبرایی، کامران، سایت آدمک https://b2n.ir/adaadamakarticle2022
- Widmer, Manuela. “Warum? Interkulturelle Pädagogik im Rahmen von Orff-Schulwerk-Aktivitäten”, (2015, Winter).
بینافرهنگیت در آموزش موسیقی بنیانی – بخش دوم: چرا؟
آموزش بینافرهنگی در چارچوب کنشگری شولوِرکی، مترجم :غبرایی، کامران، سایت آدمک : https://b2n.ir/adaadamakarticle2022
